" Lavdia e skllavit", Hysamedin FERAJ.

Ky tekst sherben per te ndare GJENIALËT nga GJENITALËT.

" Lavdia e skllavit" - pjesë e shkëputur nga “E pafilozofuara”

Hysamedin FERAJ

“Shqiptarët kanë një histori të lavdishme” është shprehja morale që shqiptarët e thonë për vete. Si populli që ka qenë 2000 vjet nën robëri e nën pushtim. Dhe, që në pjesë të madhe vazhdon me qenë.

Fjalia pason, mbasi mijëra volume librash janë shkruar nga historianët shqiptarë për të provuar masakrimet e shqiptarëve prej pushtuesve të ndryshëm, deri në rrezikun e zhdukjes dhe asimilimit: “Historia jonë është e lavdishme”.

Mbrojtje e Nietzsche-s për moralin e skllavit, shqiptarët bëhen me lavdërimin për “historinë tonë” që na e kanë bërë të tjerët, si ilustrim faktik, me historinë tonë për moralin e skllavit që e kthen skllavërinë e vet në moralin dhe lavdinë e vet. Në virtytin e vet. Sepse në “pasqyrën e filozofisë” niçeane shprehja “historia jonë është e lavdishme”, duke ditur se është histori e të qenët 2000 vjet nën pushtim, është lavdi për të qenët nën pushtim dhe robëri. Lavdia e të robëruarit dhe të skllavëruarit, siç shprehen historianët, “e lëngimit të popullit tonë nën skllavërinë shekullore”.

Shqiptarët bëjnë sikur çuditen me serbët që festojnë një betejë të humbur para shumë shekujsh, ndërkohë që historinë e humbjes së vet 2000-vjeçare e quajnë të lavdishme. Si humbje e përgjithshme, pa pasur ndonjë betejë për ta shenjuar si të humbur. Domethënë, si lavdinë e tyre. Sepse lavdia shqiptare nuk është një betejë e humbur. Është thjeshtë një histori e humbur. Por, nuk është e vetmja shprehje dhe as e vetmja vlerë, e konsideruar vlerë, e një etike të të pafuqishmit, pasi pjesa më e madhe e asaj me çka shqiptarët e lavdërojnë veten moralisht, si komb, si komb në botën e popujve dhe të kombeve është ajo që Nietzsche, dhe jo vetëm ai, e përshkruan si etikë dhe moral i skllavit.

Në një vetëngushëllim popullor për një histori të humbur tanimë si mundësi e bërjes së historisë dhe të vetes dhe si një rrugë suksesi për individin që të dalë në krye të këtij populli, për ta sunduar më tej, historianët, politikanët, shkrimtarët etj., kanë krijuar dhe kthyer në doksë të përgjithshme dhe të sistemuar “lavdinë e skllavit”. Që skllavi i lavdëruar, domethënë populli dhe kombi shqiptar, t’i pranojë si sundimtarët e vet, por që “e respektojnë”. Me fjalë. Me lëvdata. E me këtë, si popull dhe individë, ia bëjnë vetes të vështirë ta kuptojnë se kush ua do të mirën: “armiqtë” që u tregojnë mangësitë ose “miqtë” që i lavdërojnë. Për t’i lënë, kështu, si kanë qenë dhe si janë. E, siç thonë, janë “më të prapambeturit në Europë”, “më të mjerët e saj”. Gjithsesi “miqtë” dhe “armiqtë” u japin një temë të “bisedojnë nga mëngjesi deri në mbrëmje”, nëpër sofra, tavolina, kafene, “jo se hanë e pinë tërë kohën...”.

Lavdinë e skllavit nuk e thotë më pak shprehja vetëlavdëruese shqiptare, si dije universitare, politike dhe si doksë se “ne nuk kemi pushtuar kurrë ndonjë popull tjetër”. Siç duket, nuk kemi pasur kohë, sepse të tjerët na kanë pushtuar ndërkaq. Ngritja në vlerë e një fakti të tillë nuk është “lavdia e skllavit” vetëm për Nietzsche-n dhe antimoralen niçeane. Po aq është e tillë në përgjithësi për moralin liberal. Për moralin liberal perëndimor dje dhe për moralin liberal sot. Sepse, siç e tregon Hobsbawm-i, ndër kriteret europiane që një popull të njihej si komb nga kombet e tjera “ishte aftësia e provuar për pushtime”.

Prandaj edhe sot, duket se në botën liberale perëndimore, dhe jo vetëm te këta, vazhdon njëfarë respekti për serbët e Serbinë që zhvilloi gjithë luftërat e fundit në Ballkan. Dhe njëfarë mëshire për shqiptarët, njëfarë humori sallonesh me ta, por nuk konstatohet ndonjë respekt, veçse në shprehjet diplomatike. Sa për të fshehur përçmimin nëpër sallone diplomatike dhe “kabllograme”. Diferencimi i tillë ndërmjet dy popujve konstatohet nga që kushtet e tjera janë të barabarta, domethënë interesat realpolitike. Interesat janë invariable për të dyja rastet, sepse për të dyja rastet qëndrimin e përcaktojnë këto interesa. Por, qëndrimi moral, respekti, është variabël.

Mirëpo, të përthithur tërësisht në moralin e skllavit, shqiptarët vazhdojnë të bëjnë të habiturin sesi “bota”, sesi “Europa”, sesi “Perëndimi” i harruan kaq shpejt masakrat serbe ndaj popujve të tjerë dhe tani “u luten” të anëtarësohen në “gjirin e tyre”, si të barabartë me ta. Sepse, serbët kanë shtet. Ndërkohë, nëse kjo harresë është habi shqiptare që habit vetë, me më të drejtë, “bota”, “Europa”, “Perëndimi” do të duhej të habiteshin se si shqiptarët i harruan kaq shpejt masakrat serbe. Jo vetëm ndaj popujve të tjerë, por ndaj atyre vetë. I kanë harruar, sepse nuk po ndërtojnë shtet. Dhe, gjithë ambasadorët perëndimorë “i lusin”, veç e veç dhe në kor: ndërtoni shtetin shqiptar, shihini interesat kombëtare!

Gjithsesi, shqiptarët vazhdojnë të vetëlavdërohen dhe ta konsiderojnë vlerë edhe se “në shekuj i shpëtuan asimilimit dhe zhdukjes”, a thua se është fjala për qeniet darviniane që kanë “qëllimin” më të lartë mbetjen gjallë dhe ruajtjen e llojit. Në kuptimin, se në fakt nuk kanë asnjë qëllim. Se ky “qëllim” është thjesht instinkti i tyre, si e dhëna, domethënë dhuna natyrore ndaj tyre që i mban nën determinimin e vet.

Ruajtja e jetës, mbetja gjallë përkundër rrezikut të asimilimit dhe zhdukjes, është ajo që e bën skllavin skllav. Dhe, jo vetëm në filozofinë niçeane, por që nga Aristoteli, te Hobsi dhe Hegeli, e deri sot. Skllavi që nuk është i tillë nga natyra, është skllav nga pranimi i skllavërisë në këmbim të ruajtjes së jetës.

Kjo mundet me qenë zgjidhje “e mençur”, por kur paraqitet si vlerë morale nuk është më shumë se etikë dhe moral i skllavit. Lavdia e tij. Për më tepër që zotëria nuk është i interesuar ta vrasë, ta zhdukë, ta hiçësojë skllavin, sa kohë që skllavi mund të përdoret, të shërbejë, të jetë skllav. Dhe, zotëria e vret skllavin, nëse nuk pranon me qenë skllav, domethënë me shërby, me u përdorë prej tij si skllav. Ajo që e dallon skllavin nga zotëria është ky zëvendësim i turpit të zotërisë nga skllavërimi me trupin e skllavit, i lirisë me ruajtjen e jetës si trup. Prandaj, ruajtja e vetes biologjike është dëshmia e mençurisë së tij racionale dhe lavdia e tij morale, që duket se e thotë ky vetëlavdërim shqiptar i mbijetesës përballë rrezikut të asimilimit.

Si lavdi skllavi dhe etikë e të pafuqishmit bëhet më e dukshme ngase është dije e stabilizuar shqiptare se asimilimit dhe zhdukjes i shpëtuan duke ikur dhe fshehur nëpër malet e izoluara, ku pushtuesit pothuajse nuk i ndiqnin më. Veç fushatave ndëshkuese, kur nga malet zbrisnin për plaçkitje të karvaneve tregtare dhe zejtarëve në qytete, a kur vrisnin ndonjë tagrambledhës. Dhe, sigurisht kjo nuk është tezë e “historianëve maqedonas” dhe as armiqve të tjerë, por pikëpamje e vet historiografisë dhe doksës shqiptare. Pohimi jo vetëm i përket historiografisë dhe doksës shqiptare, por madje është mbrojtur dhe përhapur në mënyrë të sforcuar prej tyre.

Sepse, ndër të tjera, donin të provonin “rezistencën shekullore kundër pushtuesve” dhe, prandaj, si rebelimet si plaçkitjet me motive ekonomike, i kanë paraqitur si argumente të “rezistencës shekullore” dhe “mospajtimit të popullit me pushtimin”. Mirëpo, këto “rebelime” vinin kryesisht nga zonat malore, të cilat kishin mundësi t’i shpëtonin ndëshkimit duke u ngjitur maleve. Jo se nuk kishte popullsi shqiptare nëpër qytete, porse këta kryesisht i kishin pranuar rregullat e pushtuesit dhe ishin integruar në jetën publike të tyre, porsa nuk mund të iknin. Të detyruar të zgjedhin ndërmjet “rezistencës popullore” ose “pranimit të pushtimit” dhe “integrimit” në sistemet e pushtuesve, historianët kanë zgjedhur “rezistencën popullore” dhe kjo i vendos kryesisht maleve. Sidoqoftë, zgjedhja del se mbetet ndërmjet dy qëndrimeve sipas moralit të skllavit: ruajtja e ekzistencës ndaj asimilimit duke u nënshtruar dhe integruar ose duke ikur dhe izoluar maleve. Sipas historiografisë sonë, të dyja bashkë. Dhe, kjo nuk do të thotë se historianët nuk e thonë të vërtetën shkencore. Problem është vetëm nëse kjo e zëvendëson filozofinë si reflektim për veten ose si pyetësim të qenies së vet.

Gjithsesi, shqiptarët kanë arritur t’i shpëtojnë asimilimit dhe zhdukjes dhe sot lavdërohen se“jemi populli më i vjetër në Ballkan” dhe, me modesti, ndër më të vjetrit në Europë. Sërish, duke e kthyer etikën në natyrë dhe biologji dhe vlerën morale në ruajtje të llojit.

Sepse, për aq sa nuk shquhen nga kjo vjetërsi si krijues të historisë, të ndonjë historie, si të artit, të filozofisë, të shkencës, të teknologjisë, të politikes, etj., kjo vjetërsi mbetet thjesht e qenies biologjike shqiptare, si qenie e vjetër në këtë areal. Mirëpo, kjo është njëlloj si të lavdërohet pula se vjen direkt nga dinosaurët. Sepse, pa bërjen e historisë, e ndonjë historie, dhe pa bërjen e botës shqiptare e të botës së historisë, kjo lëvdatë mbetet lëvdata e të pafuqishmit për t’i bërë ato. Për më tepër që, të qenët ndër më të vjetrit në Europë tregon gjithë kohën kronologjike që kanë pasur në dispozicion ta bëjnë historinë e vet, historinë në botë, ndonjë histori. Por, se përkundrazi, të qenët ndër më të vjetrit në Europë, i bën edhe të qenët më së gjati nën pushtim, “nën pushtimin shekullor”. Prandaj lavdërimi me vjetërsinë dëshmon vjetërsinë e skllavërisë dhe lavdërimin e skllavit me këtë vjetërsi. Lavdia e tij qenka se, me të ardhur të tjerët, e mbyti historia e të tjerëve. Më i lashti nuk na qenka bërës i historisë, por pritës i saj.

Nuk duket më pak lavdi e tillë vetëlavdërimi se “kemi ndihmuar gjithnjë popujt e tjerë”, pa qenë në gjendje të provojmë më parë se kemi qenë popull. Që pastaj të mund të ndihmonim popujt e tjerë. Sepse, të qenët nën pushtim për shekuj e bën popullin thjesht popullatë dhe ende jo popull. Sepse, populli është në realitetin e tij si popull për aq sa është në publikësinë e vet. Në “mikpritjen” mitike shqiptare, prit-e-përcill si në anektodën kur i thanë plakut: “u çu e doli Serbia”, dhe plaku pyeti, “e kush hyni?”, sepse në shekuj një pushtues largohej nga një tjetër që hynte.

Në historiografinë, vetëkuptimin dhe doksën shqiptare është bërë dhe bëhet një diferencim interesant i personave të shquar “me gjak shqiptar”, që janë integruar në botën publike të krijuar nga të tjerët:

Nga njëra anë, kur është fjala për pushtimet nuk lavdërohen me “aftësinë e dëshmuar për pushtime” nga shqiptarët, ndonëse shumë pushtime dhe pushtues të popujve të tjerë në favor të perandorive dhe mbretërive të krijuara nga të tjerët, kanë qenë me “gjak shqiptar”. Nga ana tjetër, lavdërohen për gjithçka tjetër të bërë nga persona të shquar, vetëm pse kanë qenë “me gjak shqiptar”, ndonëse gjithë ç’kanë bërë e kanë bërë po në logosin e krijuar nga të tjerët. Në të vërtetë, në të dyja rastet veprimet e tilla janë të individëve biologjikisht shqiptarë, por që nuk i përkasin botës shqiptare. Sepse, populli shqiptar si i tillë nuk kishte lënë me qenë logosin dhe botën shqiptare, që këta t’i përkisnin kësaj bote.

Gjithsesi, të parë nga “pasqyra” niçeane të gjithë këta, pavarësisht cilit grupim i përkasin, janë dëshmi e aftësisë për të shërbyer ndaj zotërisë, ndaj pushtuesit. Shërbim për krijimin e shtetit grek, shërbim romakëve, shërbim bizantinëve, shërbim ... shërbim... Derisa rilindësit shqiptarë u nxehën më keq se Nietzsche dhe shpërthyen në thirrjen: mjaft punuat për të tjerë, o fatkeqë! Por, klithma rilindëse nuk ka lënë shumë gjurmë. Deri sot vazhdon vetëlavdërimi shqiptar me shërbimin që u kanë bërë pushtuesve të vetë të ndryshëm. Me shërbëtorët, qoftë edhe si perandorët më të shquar “me gjak shqiptar”. Shërbëtorë, sepse pa mundur me qenë zotëri duke qenë vetja, duhet të fshihen si perandor romak, strateg bizantin, vezir ose bej osman, shenjtor katolik ose ortodoks... Vetëm si krenari dhe lavdi e skllavit kur e kryen funksionin e vet mirë, domethënë i shërben sa më mirë zotërisë që i jep identitetin përtej biologjisë “së gjakut”. Dhe, njëlloj, kërkojnë edhe sot mirënjohje nga zotëria për shërbimet që i kanë bërë: na ktheni borxhin! Por, zotëria u tregon se është zotëri edhe sot: duke mos i qenë mirënjohës skllavit. E, me mosmirënjohjen, i tregon skllavit se është skllav. Dhe, për atë që nuk është skllav nga natyra, me këtë ia zbulon mundësinë me qenë zotëri.

O vullnete të ndrydhuna!

O vullnete të shtypuna!

Shkundni prangat e mbrapshta!

thërriste Migjeni, nga liria e vullnetit. Kjo është thirrje drejtuar shqiptarëve si shqiptarë dhe jo vetëm një klase të shtypur. Sepse “fillin e një hymni” për këtë vullnet e kërkonte në Ilirinë e vjetër, ku me siguri nuk kishte parasysh lirinë e klasave të shtypura atje. Po kërkonte një hymn kombëtar, një vullnet për t’i dëshmuar kujtdo dhe që kushdo “ta dijë se Birt’ e Shqipes folenë ja ngrehën vetit”. Çka ende nuk e kanë dëshmuar dhe nuk e kanë bërë. Sepse, vullneti është ai burim primordial lirie, që mund ta ndërtojë botën nga vetja, si liri e bërjes së botës së vet, e folesë së vet dhe e të qenit në shtëpinë e vet. Domethënë, shtetin, publikësinë e vet, si shtëpia e përbashkët. E të gjithëve, prandaj e askujt privatisht. Dhe, këtë munden ta bëjnë vetëm si vullnet vërtet i lirë.