Une dhe Libri

“Dhe kështu njeriu u mirë e ka për detyrë të jetë edhe egoist, sepse duke e bërë atë që është fisnike, ai do ta ketë përparësi veten dhe do tu bëjë mirë edhe të tjerëve. Mirëpo, i tillë nuk duhet të jetë edhe njeriu i keq, sepse ai do t’i bëjë dëm vetes dhe fqinjëve të tij duke ndjekur pasione të ulëta dhe djallëzore. Në rastin e njeriut të keq, ajo që ai duhet ta bëjë dhe ajo që ai e bënë janë në shpërputhje të plotë. Mirëpo njeriu i mirë e bënë atë që duhet bërë sepse i gjithë intelekti e zgjedh atë që është më e mira për veten dhe njeriu i mirë veten e vë nën drejtimin e intelektit.”

(e pabotuar - shkruar ne vitin 1957) Oh, falmë, falmë mikja ime Në ta lëndova përsëri At’ plagë që s’don më ngushëllime, që don të mbetet si jetime krenare pa njeri! Oh, falmë, falmë pse kërkoj Prej teje unë dashurinë E dhëmshurisht pse të qortoj Në çastet-vrer, kur shpesh harroj Se ty ta vranë rininë … Esht’malli im gjithë pikëllim Që djeg e bren aq pushtetplot E kur s’e gjen ate flijim Që e njeh aq fort në shpirtin tim I mbeten veçse lot! Esht’ zemra ime q’u mësua Çdo rrahje t’sajën ta durojë, që kurrë s’i tha njeri “Të dua!” që u ndez përherë dhe u shua… pse di të dashurojë. E pra, më fal e dashur ti, tani t’kuptoj unë ty më mirë: çdo ças dhe unë po ndiej mërzi e shpesh s’kam mall, s’kam dashuri, s’kam gaz, s’kam më dëshirë! Oh falmë, falmë mikja ime, s’do t’i lëndojmë ne kurrsesi k’to plagë që s’duan ngushëllime, që duan t’mbeten veç jetime ...

Ky tekst sherben per te ndare GJENIALËT nga GJENITALËT. " Lavdia e skllavit" - pjesë e shkëputur nga “E pafilozofuara” Hysamedin FERAJ “Shqiptarët kanë një histori të lavdishme” është shprehja morale që shqiptarët e thonë për vete. Si populli që ka qenë 2000 vjet nën robëri e nën pushtim. Dhe, që në pjesë të madhe vazhdon me qenë. Fjalia pason, mbasi mijëra volume librash janë shkruar nga historianët shqiptarë për të provuar masakrimet e shqiptarëve prej pushtuesve të ndryshëm, deri në rrezikun e zhdukjes dhe asimilimit: “Historia jonë është e lavdishme”. Mbrojtje e Nietzsche-s për moralin e skllavit, shqiptarët bëhen me lavdërimin për “historinë tonë” që na e kanë bërë të tjerët, si ilustrim faktik, me historinë tonë për moralin e skllavit që e kthen skllavërinë e vet në moralin dhe lavdinë e vet. Në virtytin e vet. Sepse në “pasqyrën e filozofisë” niçeane shprehja “historia jonë është e lavdishme”, duke ditur se është histori e të qenët 2000 vjet nën pushtim, ës...

Në fjalimin e tij inaugurues në Freiburg, Martin Heidegger tha se “hulumtimi metafizik duhet të paraqitet si i tërë dhe nga pozicioni thelbësor i ekzistencës, që është shtrimi i pyetjeve”.  Kjo mënyrë e shtrimit të pyetjeve shkon përtej logjikës dhe sigurisë objektive që ofrojnë shkencat empirike. Fjala është për një metodë të te menduarit e cila kërkon ta rishikojë punën dhe diskursin dy mijë vjeçar në filozofi. Megjithatë, përkundër zhdërvjelltësisë së Haideggerit, kjo metodë nuk ka gjetur mbështetje sot në botën e konfliktit moral dhe atij politik. Përderisa shumë të rinj merren me veprën “Qenia dhe Koha” në akademi, dy të rinj tjerë në rrugë mbanin një qese të mbushur me plehra, nën nxehtësinë përvëluese të diellit. Ata dukeshin të buzëqeshur dhe të kënaqur më shumë sesa ne që jemi në kërkim të kuptimit të qenies. Por edhe të pakënaqur, nga mungesa e dashurisë dhe të qenit i rëndësishëm, në një botë të paarsyeshme dhe të akullt, e cila ka harruar esencën e njerëzores. Së shp...

Që fëmijë e kam kuptuar se kisha lindur   i mallkuar me art. Gjërat i shihja ndryshe: Nëpër shirat e vdekur peshqit fluturonin drejt Çerdheve, te yjet. Në vend të borës binin zogj në çdo dru. Era si ketër brente degët. Qante mbi mua nëna, shënmëria ime. Ave nëna ime! Mos e pastë njeri këtë fat! Kam dashuruar një Afërditë në Olimpin e trëndafilave. Pastaj erdhe ti tërë ikje. Më vonë vije vetëm nëpër ëndrra, si perënditë ilire. Kështu iku edhe rinia, filigrami i djalërisë, i mallkuar me art. Mos e pastë njeri këtë fat! Tani që po vdes ëndërroj vetëm një kryq te koka dhe të harrohem se nuk dua që edhe pas vdekjes të më ndjekë mallkimi i artit. Mos e pastë njeri këtë fat! Po kur të vdes portreti im ka për t‘u shfaqur nëpër gjethe, se unë kam patur miqësi me çdo dru. Në stinën kur bien gjethet do të bien edhe sytë e mi. Tani e tutje shirat do jenë lotët e mi. Mos e pastë njeri këtë fat!

Nje mes-nate te bezdisur Tek kendonja i zalisur Disa pralla dhe magjira Te nje shkence te harruar, Tek dermitnja I kapitur Befas vjen nje e trokitur, Me ngadale e goditur Permi dere t’ odes sime. “Dikush eshte, thashe, jashte Qe troket mi deren time – Vetem kjo, dhe asgje me. Ah, e mbanj ner ment fort mire, Ishte dimr’ I ftoht’ I ngrire, Dhe n’ oxhakun shkrump te nxire Uret shuheshin ne hi. Desha te gedhihej dita, Se me kot nga librat prita Te me ngushellonte drita Per te lumuren Lenore, Vajz’ e rralle dhe rezore, Q’ I thon Engjejte Lenore, Permi dhe pa emer me. Era frynte qe perjashta, Rrihte perdet e mendafshta Dhe me ngjethte dhe me derthte Tmerre qe s’I ndjeva kurre. Dhe tani qe te pushonte Zemr’ e mjere qe leftonte Goja po me belbeconte, “Dikush do te hynje brenda; Nonje vizitor I vonet Qe kerkon te hynje brenda. Kjo do jet’ e asgje me Mblodha veten menjehere Edhe frike me pa ndjere: “Zot, I them, a Zonje, fajin Ndjemani, ju lutem shume, Se per Zotin po dremitnja, Aq’ e holle ish ...

Arti fillon me një zbukurim abstrakt, me një punë të qashtër imagjinative, që bëhet e kënaqshme duke u marrë me atë që është e pavërtetë dhe jo-ekzistente. Ky është edhe hapi i parë. Më pas, Jeta tërhiqet kaq shumë me këtë çudi të re, saqë kërkon vetvetiu të pranohet në këtë qark, që rrezaton aq shumë sharm. Arti e merr jetën si pjesë të materias të tij të ashpër, e rikrijon dhe e rimodelon atë në forma të reja, është krejt indiferent ndaj fakteve, shpikjeve, imagjinatave, ëndrrave, dhe mban ndërmjet vetes dhe realitetit barrierën e padepërtueshme të stilit të bukur, apo të trajtimit zbukurues dhe të përsosur. Hapi tjetër është kur Jeta merr anën e epërme dhe e drejton Artin drejt humbëtirës. Ky është rrënimi i vërtetë, dhe prej kësaj ne po vuajmë sot.

Immanuel Kant e mori udhën e amshimit 12 shkurtin e vitit 1804 duke mërmëritur fjalët “kjo është e mira” (Es ist gut). Vrastari i këtij gjeniu të pamatë të mendimit filozofik, ishte një formë e “coma vigil”, një grabitës gjumi. Mbi varrin e tij do të shkruhen fjalët e “Kritikës së arsyes praktike”: ”Qielli me yje mbi mua, ligji moral në mua”. Kujtohet ndër mendimtarët e arsyes së kulluar si shtresimi më i qenësishëm i filozofisë gjermane. Immanuel Kanti arriti në sintezën e rrymave racionaliste dhe empiriste të iluministëve evropianë, që i bashkoi në një metafizikë të lirisë dhe të detyrës; ai kurorëzoi kështu ndërtesën intelektuale të shekullit të iluministëve. Çështjet që la pezull u bënë çështje të filozofisë romantike. Immanuel Kanti u lind më 22 prill 1724 në Konigsberg në Prusinë Lindore, në një familje të thjeshtë punëtorësh. Ai u rrit në frymën fetare të mëshirës, në fillim nga nëna, pastaj në Collegium Fridericanum, ku hyri që më 1732. Nga viti 1740 deri më 1746 studioi...

I Nga Korça bumbullon. Currila shiu rrjedhin prej mushamás mbi krena e shtroje. Pështillen, struken gjindja ndër mbuloje: nji lamsh ku qelben rrecka e mish njeriu. Mbramje. Dikush përbrî qet gjak për goje. Këndon letas mbatanë nji fmí arxhiu. Ky grindet për pakë uj qi shoku i piu; ai shán se i vodhën bukën. Hŷn nji roje. Shkopinj e shqelma. Britma. Frŷn bilbili. Pushim. E dergjet lodhje, prân secili, e flên kush mundet për at natë me fjetë. Si lazaret rënkon e fshân baraka. Nesër të gjithë i pret kanali, brraka, veç atyne qi pret nji vorr i shkretë. II Rreshtohet puntorija: ndahet çorba: dy-trí patate qi vozisin n’uj. E shtrîhen duert e dridhshme... Por shumkuj, pse normën nuk e kreu, s’i njomet vorba. Ky ngjyen bukën me krypë, ai nji këpujë qepe qëron. E shkunden xhepa e torba. Për nji fundrrí kazani mu si korba t’etshëm mbi kërma sulen me rrëmujë. Mbasdreke. Diell. Tash lahen, hjekin llucën nga kofshët; terin petkat; ngjesin arna. Dikush morritet. N...