Une dhe Libri

Edhè hâna do t' a dijë,  Edhè dielli do t' két pá,  Se për qark ksaj rrokullije,  Si Shqypnija ‘i vend nuk ká !  Fusha t' gjâna e kodra t' blera,  Zijes s' mnershme larg kû âsht droja,  Me gaz t' vet ktû i veshë Prendvera,  Si t' Parrizit t' larmet shtroja.  Nën nji qiellë përherë t' kullueme,  N' rreze e n' dritë përshkue unjí,  Bjeshkë e male të blerueme  Si vigâj shtiellen n' ajrí.  Ke ato bjeshkë e ke ato male  Kroje t' kjarta e t' cemta gurra,  Tue rrëmbye npër mriza hale,  Gurgullojn npër râjë e curra.  Mbi ato male e bjeshkë kreshnike  Léjn mande' ata djelm si Zâna,  Armët e t' cillvet, përherë besnike,  Janë përmendë ndër fise t' tana.  Atje léjn, po Toskë e Gegë,  Si dý rreze n' flakë t' nji dielli:  Si dý rrfé, qi shkojn tue djegë,  Kúr shkrepë rêja nalt prej qielli.  Oh! Po, e din i prûjtë anmiku,  Se âsht rrfé zogu i Shqyptari...

Athinë, 2400 vjet më parë. Është një vend kompakt: rreth 250,000 banorë. Ka banjo te këndshme, teatro, tempuj, rrugët pazari dhe gjimnaze. Arti lulëzon, ashtu si edhe shkenca. Mund të gjeni peshk të shkëlqyer poshtë tek porti, në Pire. Është ngrohtë për më shumë se gjysmën e vitit. Kjo është edhe shtëpia e parë e vërtetë në botë – dhe ndoshta më e madhe - e filozofit Platon. I lindur në një familje të shquar dhe të pasur në qytet, Platoni ia ka kushtuar jetën e tij një qëllimi: të ndihmojë njerëzit të arrijnë atë gjendje që ai e quajti: εὐδαιμονία Eudaimonia: kjo fjalë greke e veçantë, por interesante është pak e vështirë për tu përkthyer: ajo pothuajse do të thotë ‘lumturi’, por është me të vërtetë më pranë ‘përmbushjes’, sepse ‘lumturia’ sugjeron “këngë” pa mbarim – ndërsa ‘përmbushja’ është më shumë e pajtueshme me periudhat e dhimbjes së madhe dhe vuajtjeve – të cilat duket të jetë pjesë e pashmangshme edhe në një jetë të mirë. Çfarë propozon Platoni për t’i bërë njerëz...

Ti qe je kaq dialektik, qe perjeton ndryshimin, qe floket nuk i mban me teper se nje jave njesoj,me nje model, me nje ngjyre, pra ti i ndryshueshmi, pse e humbet gjithnje ne nje pike, kur kerkon qe dashuria ndaj teje te jete e pandryshueshme. Si shpejtesia e drites. Ok, e pranoj nje çast ose shume çaste, edhe per gjithnje po deshe, veç qe te jete i pandryshueshem ai, duhet te ndryshoj une. A nuk je ti qe thua se çdo gje leviz? Madje, qe megjithate leviz? Diçka do ndryshoje, o une, o dashuria. Mos me thuaj, pra, qe "pse nuk je me ajo e para". Vetem Cajupit ja pranoj ate. Edhe atij, jo se eshte Cajup , por se ka te drejte. Hakshe hakshe duhej te shqetesoheshe dhe te thoshe "pse jo ajo e para"? Si te ta shpjegoj? Si ta bej Ajnshtanin me te tretshem? Nuk duhet te jete shume e veshtire. Kur e mendoj pak me holle ndonjehere kete pune, me duket aq e thjeshte, sa qe them se Alberti e ka blere me lire se gjithe raca e vet kuroren e gjeniut. Ne merkaton e gjenialitetit. E ...

Eshte dashuria. Duhet te fshihem ose t’ia mbath diku. Lartohen muret e burgut te saj, si ne nje enderr te lige. Maska e bukur ka ndryshuar, edhe pse gjithmone e njejta mbetet. E per cfare me duhen hajmalite, ushtrimet letrare, dija e mjegullt, fjalet qe tha Veriu i rrepte kur u kendoi detrave dhe armeve te tij, miqesia e embel, galerite e bibliotekave, gjerat e perbashketa, zakonet, dashuria e hareshme e sime mëje, hija ushtarake e te vdekurve te mi, nata e pakohe, shija e endrres? Te jesh a te mos jesh me ty eshte masa e kohes time. Tashme shtamba thyhet mbi burim, dhe njeriu ngrihet ne kembe nga kenga e zogjve, tashme u mjegulluan ata qe veshtrojne nga dritaret, por muzgu nuk e solli paqen. Dhe, e di, eshte dashuria: ankthi dhe clirimi kur degjoj zerin tend, pritja dhe kujtimi, tmerri i te jetuarit per cdo cast. Eshte dashuria me mitin e saj, me magjite e saj te vogla te padobishme. Eshte nje qoshe rruge ku nuk guxoj te shkel. Tashme po me rrethojne ushtrite, hordhite. Emri i ...

Ti ma ndryshove te gjithe jeten. Une, qe ne shkolle isha mosperfillese dhe mesatare, tani u bera pernjeheresh e para e klases: lexoja me qindra libra deri naten vone, sepse e dija se ti i doje librat; per habine e sime meme, papritur, me nje kembengulje pothuajse fanatike, fillova te ushtrohem ne piano, sepse pandehja se ti e pelqeje muziken. I pastroja i qepja rrobat e mia, vetem qe te dukesha terheqese dhe e paster ne syte e tu: tmerri im- se ne perparesen e vjeter shkollor e, ( ajo ishte bere nga nje fustan i vjeter i nenes) ne anen e majte, ndodhej nje arne katerkendeshe! Kisha frike se mos ti e pikasje dhe me perbuzje, prandaj gjithmone, kur ngjitja shkallet, shtrengoja mbi çanten e shkolles, duke u dridhur nga frika se mos e shihje ti. Por ç´marrezi ishte kjo: ti kurre, pothuajse kurre s´me ke veshtruar… E megjithate, pothuajse gjithe diten une s´beja gje tjeter, veçse te prisja e te pergjoja ty. Dera jone kishte nje vrime me nje rreth bronzi, nepermjet se ciles mund te shihej...

Me ka rene shume keq ne koke per ty. Nuk e mohoj. Nuk shtirem. Nuk hiqem indiferent per t'u bere me i deshirueshem. Jo, ta them cope derexhene ku kam rene. U bera i varur me ty. Them te çlirohem nga shafraja jote, te shijoj boten i lire dhe sapo bej dy hapa, liria me vret si kemishe e hekurt. Cope m'i ben supet. Gjak berrylat. Brinjet m'i gerryhen si zmeril. Liria me ty shijon si kripa e kesaj toke. Salt of the earth. Liria pa ty dhemb si kripa ne plage. Zone te ndermjetme nuk ka. Kjo eshte e keqja e dashurise per ty. Nuk njeh mediokritete, aty ku vdekataret e zakonshem ndihen aq mire. Dashurine mediokre ti se pranon. Jam i varur me ty. Dua te te thith si tym duhani, te te pi si raki e vrazhde, te shtremberoj turinjte nga kenaqesia jote djegese. Dua te te marr ne menyre intravenoze. Te ngul nje age ne qender te qendrave, aty ku venat e shpirtit pulsojne çmendurisht. Thelle ngule ate dreq gjelpere. Qe te mos dale huq. Dua te ndjej çdo thermije tenden tek perzihet me gjakun e...

Amaranta dhe Pjetro Krespi e kishin trashur nderkohe miqesine e tyre, dhe kjo kishte ndodhur nen mburojen e mirebesimit te Ursules qe nuk i kishte pare te nevojshme ti mbikqyrte vizitat e Krespit. Ishte nje periudhe fejese disi e muget, sepse italiani vinte gjithmone kur binte mugetira dhe gjithmone kishte nje gardenie ne thilene e xhaketes. Ne veranden e tejngopur me arome manxurane dhe trendafilash, ai i perkthente sonetet e Petrarkes, teksa ajo thurte dantella, derisa mushkonjat i detyronin te kerkonin strehim ne dhomen e ndenjies. Ndjeshmeria e Amarantes, sharmi i saj i permbajtur e megjithate, magjepses kishin endur perreth te fejuarve nje si pelhure te padukshme merimange, te cilen ai me shume mundim detyrohej ta haperdante, ndaj dhe nuk dilte dot nga shtepia e saj me pare se ora tete e mbremjes. Me kartolinat qe i vinin Pietro Krespit nga Italia, ata bene nje Album shume te bukur, ishin pamje ciftesh te dashuruar nder parqe te vetmuar, te stolisura me vizatime zemrash te sh...

Ai i pat thene asaj (me ze fare te ulet), i qe pergjeruar, mos bej zhurme, te lutem, magnetofoni po rregjistron nga radioja, mos qit ze, ti e di qe une kam merak, po rregjistroj Mbretin Artur te Parselit, nje gje e mrekullueshme, nje kryeveper. Po ajo kerma, si per inat, sillu lart e poshte, ec e perpiq takat, vetem e vetem qe atij t'i hipnin xhindet, pastaj kollitej (enkas) dhe me pas ia shkrepte gazit me vete dhe ndizte shkrepsen paf-puf, per te bere sa me shume zhurme. E n derkaq Parseli, Moxarti, Bahu, Palestrina, mjeshtrit e muzikes se perkryer, qiellore, shkonin dem. Ajo maskaresha, grereza, tartabiqja, brenga e vazhdueshme e jetes... Keshtu nuk shtyhej me. Tani, pas kaq vitesh, ai ka vene e po degjon ate te shkrete shirit, ka vene bobinen me mjeshtrit, me majat, me Parselin, Moxartin, Bahun, Palestrinen. Ajo nuk eshte me aty, ka ikur. Ajo e ka braktisur. Ajo e gjeti zgjidhjen, e la. Ai nuk e ka idene se ku ka perfunduar ajo. Ja, tani, Parseli, Moxarti, Bahu...

Gjallë je, nënoke? Edhe unë  Gjallë jam. Shëndet më paç, shëndet!  Dritë e bëftë krejt kjo mbrëmje e lume  Izbën tënde, që me mall më pret.  Thonë se je ligur e je tretur  Nga meraku im, po nuk ankon,  Se, pështjellë me një shall të vjetër,  Fillikate rrugës shpesh kalon.  Dhe kur mugëtirë e kaltër bie,  Një vegim i zi të kall ty frikë,  sikur në një sherr diku në pije,  Vjen dikush e ma këput me thikë.  Kot, e dashur, vuan kaq, besomë,  Brenga t'i fanit këto ndër sy.  S'jam aq pijanec i lig sa ç'thonë,  Si do vdes pa të të parë ty?  Unë jam po foshnje, si një herë,  Dhe një shpresë veç ushqej në gji:  T'iki nga ky tym e kjo poterë,  Te shtëpiza jonë aty të vij.  Dhe do vij, kur kopshti ynë i bardhë  Anekënd të vishet me blerim.  Vetëm ti, si tetë vjet më parë,  Mos më zgjo aq herët në agim.  Mos e zgjo atë që shkrumb iu bënë  End...

Në parkun q'ë mbuluan fletët  Të dy ne ecim qetësisht,  Pas shijes saj ka shtruar vjeshta  Qilim të verdhë natyrisht.  Dhe ndoshta si një ëndërr e zbehtë  Ju fanit një muzg i vonë  Ky park q'ë kan' mbuluar fletët  Ku pas kaq shekujsh ti po shkon.  Nga vagabondët me cigare  Ti mos u tremb e dashur kot  Imazhin tënd as dinosaurët  Shekuj më parë s'e shtypën dot.  Që ti të vije kaq e bukur  Me këta flokë, me këtë hap  Toka të egrën klimë e zbuti  Dhe akullnajat ktheu mbrapsht.  Dhe s'kish se si të ndodhte ndryshe  Të ndodhte ndryshe s'kish se si.  U desh të zhdukeshin përbindshat  Që te kjo botë të vije ti...

C'i gjate ish ky dimer, c'i pafund.  E lodhur pudra mbi fytyren tende.  I mpire eshte gezimi, thua s'ngjallet dot.  Apo si ai q'u dergj nga nje lengate e gjate.  S'do mekembet kurre ashtu sic qe?  C'i gjate ish ky dimer, c'i ftohte ish.  Ne pusin e ndergjegjes mezi ndihen  Tingujt kambanash si renkim te mbyturish.  Ato gjithashtu vdiqen, dot s'i ngjall,  Sa gjera u vyshken, me e keqe se vete vdekja  Ish vyshkja e tyre e ngadalte, o zot.  C'i gjate ish ky dimer, c'i pashprese ish.  Kinezet qe s'duken me ne udhekryq rrugesh  Por vete ata s'kane vdekur: qelqe dritaresh  Te stilit q'ata sollen vezullojne ngriraz  Duke derguar ftohtesine e tyre  Mbi mijera fytyra si prej maske kalimtaresh  Sa kohe valle do ti duhet  Genit te races ate maske te shpelaje.  Apo ne luften e maskes me lekuren  Maska do te fitoje me ne fund?  C'i gjate ish ky dimer, c'i acarte ish,  Mbi varrin e tiranit m...

Dalngadalë vdes ai që bëhet skllav i zakonit,  që përsërit të njëjtat gjëra çdo ditë,  që nuk ndryshon rrugë,  që nuk rrezikon,  që nuk ndryshon ngjyrën e veshjeve,  që nuk i flet atij që nuk e njeh.  Dalngadalë vdes ai që nuk përmbys tryezën,  që është i pakënaqur nga puna,  që nuk rrezikon sigurinë nga pasiguria për të ndjekur një ëndërr,  që nuk i lejon vetes asnjëherë në jetë të thyejë rregullat e vendosura.  Dalngadalë vdes ai që nuk udhëton,  që nuk lexon,  që nuk dëgjon muzikë,  që nuk zbulon hijeshi tek vetja e tij.  Dalngadalë vdes ai që shpërfill krenarinë e tij,  që nuk i lë të tjerët ta ndihmojnë,  që i kalon ditët duke u qarë për fatin e tij të keq,  që ankohet për shiun që nuk pushon.  Dalngadalë vdes ai që i shmanget projektit para se të fillojë,  që nuk pyet për gjërat që nuk i di, dhe  që nuk përgjigjet për gjërat që di.  E shmangim vdekjen...